Giấy chứng nhận người bào chữa - Mỏng manh nhưng đầy quyền lực!

Theo quy định của pháp luật tố tụng của nước ta hiện nay, thủ tục cấp GCNBC nhằm tạo cơ sở pháp lý xác nhận việc tham gia tố tụng của luật sư, đồng thời, GCNBC là căn cứ làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của luật sư khi tham gia tố tụng. Mặc dù luật sư vẫn “kêu” nhiều về “rào cản” mang tên GCNBC, song khách quan nhìn nhận thì những vướng mắc thực tiễn về việc cấp GCNBC cho luật sư hiện nay “chủ yếu do khâu tổ chức thực hiện mà không hoàn toàn vướng mắc về pháp luật”.

Điều đó được LS.Trương Trọng Nghĩa (Đoàn LS TP.HCM) khẳng định, việc cấp GCNBC “hiện nay là một trở ngại lớn” vì các cơ quan tố tụng thường không thực hiện đúng qui định của pháp luật tố tụng hình sự về thời gian cấp GCNBC (trong vòng 24 tiếng đối với người bị tạm giữ và 3 ngày đối với người bị tạm giam) dù luật sư đã có đủ thủ tục. Thực tế, có vụ hàng tháng trời bị can vẫn chưa được tiếp xúc với luật sư trong khi việc gặp luật sư thực ra rất quan trọng đối với nghi can và bị can trong giai đoạn mới bị giam để tránh cho họ khỏi rơi vào tình trạng “tự mình buộc tội mình” do không được tư vấn về pháp luật.

Chính vì thế, không đảm bảo thời hạn cấp GCNBC theo nhiều luật sư là một trong những cản trở việc hành nghề của luật sư và quyền được bào chữa, tư vấn pháp luật của nghi can, bị can. Vấn đề là pháp luật hiện hành chưa có chế tài để ngăn chặn tình trạng “nhũng nhiễu, gây khó khăn và làm chậm trễ” hoạt động hành nghề của luật sư trong việc cấp GCNBC khiến tình trạng “kéo dài thời gian xem xét cấp GCNBC” vẫn khiến luật sư “dở khóc dở mếu” mà không biết kêu ai. Nghiêm trọng hơn, theo các luật sư, thời gian nghi can, bị can được gặp luật sư càng chậm kể từ thời điểm bị bắt giữ càng khiến nghi can, bị can nhiều nguy cơ rơi vào “nguy hiểm” do thiếu hiểu biết pháp luật trong khi pháp luật tố tụng hiện hành chưa có qui định về “quyền im lặng” chờ luật sư cho các đối tượng trong tình trạng vướng mắc về pháp lý này. “Cảm thông” với giới luật sư, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Thái Bình Bùi Văn Xuyền nên mạnh dạn bỏ giấy này thì tốt như bước khởi đầu để tiếp tục sửa đổi Bộ Luật tố tụng hình sự và cũng là đột phá để giúp cho các luật sư có thể tiếp cận được, tham gia được nhiều các vụ án hình sự.

 

Nhưng với các cơ quan tiến hành tố tụng, quy định về việc cấp giấy chứng nhận cho người bào chữa trong vụ án hình sự là cần thiết vì như quan điểm của Chánh án TAND tỉnh Vĩnh Phúc Trần Hồng Hà “sau khi được cấp GCNBC luật sư mới thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình theo quy định của pháp luật tố tụng”. Theo mô hình tố tụng của nước ta hiện nay, thủ tục cấp GCNBC nhằm tạo cơ sở pháp lý xác nhận tư cách tham gia tố tụng của luật sư, để luật sư thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ của mình khi tham gia các giai đoạn tố tụng theo quy định của pháp luật.

Phó Chủ tịch HĐND TP.Đà Nẵng Huỳnh Nghĩa nhận định, vấn đề cốt lõi không phải việc cần cân nhắc cần thiết hay không cần thiết cấp GCNBC mà vấn đề then chốt là cần quy định cơ chế hữu hiệu để đảm bảo việc cấp GCNBC được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Cũng từ quan điểm đó, các thành viên UBTVQH cũng đề nghị trước mắt cho giữ quy định cấp GCNBC trong tố tụng hình sự nhưng cần có qui định“cơ quan tiến hành tố tụng phải trả lời cho luật sư rõ về trường hợp bị từ chối” bằng văn bản và nêu rõ lý do.

“Nên quy định theo hướng rút ngắn thời gian cấp GCNBC, cấp giấy chứng nhận tham gia tố tụng cho luật sư từ 3 ngày có thể xuống còn 1 ngày làm việc”. Không chỉ có vậy, ông Huỳnh Nghĩa đề xuất biện pháp mạnh xử lý nếu cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng nếu cố tình trì hoãn việc cấp GCNBC, giấy chứng nhận tham gia tố tụng cho luật sư để đảm bảo việc cấp GCNBC, giấy chứng nhận tham gia tố tụng cho luật sư được tuân thủ nghiêm túc trên thực tế.

Trong thời gian vừa qua số luật sư tham gia vào các vụ án hình sự của chúng ta đạt 9,33%, trong đó án chỉ định chiếm tới 6%, còn lại luật sư tham gia các vụ án tố tụng, các vụ án hình sự bào chữa, bảo vệ quyền lợi của bị can, bị cáo có thể có trên 3%, một số lượng rất ít. Vì thế, giải pháp mà ông Bùi Văn Xuyền đưa ra để thay thế GCNBC “có thể thay bằng việc luật sư xuất trình thẻ luật sư, hợp đồng dịch vụ pháp lý, giấy yêu cầu và các giấy tờ có liên quan chứng minh là luật sư và yêu cầu của thân chủ thì có thể đăng ký với cơ quan tố tụng, lúc đó cũng phát sinh quyền nghĩa vụ của luật sư được”.

Qua thực tiễn, bỏ hay giữ GCNBC không tự nó là vấn đề quá nghiêm trọng mà làm thế nào đảm bảo để GCNBC mong manh không trở thành “cánh cửa mất khóa” đối với quyền bào chữa trong hoạt động tố tụng hình sự mới là vấn đề cần được xử lý để bảo vệ quyền của nghi can, bị can và cả quyền hành nghề của luật sư./.

Theo Hải Nhật