Quyền bào chữa: “Rào cản” do con người

Báo Pháp luật TP Hồ Chí Minh phỏng vấn LS Phan Trung Hoài – Chủ nhiệm Ủy ban Bảo vệ Quyền lợi Luật sư, Phó Trưởng Tiểu ban Luật TTHS Liên đoàn Luật sư Việt Nam ngày 22/11/2012.

Đến nay vẫn có một số cơ quan điều tra và điều tra viên không biết đến chứ nói gì đến thực thi Thông tư số 70 ngày 10-10-2011 của bộ trưởng Bộ Công an.

Sau khi Liên đoàn Luật sư Việt Nam kiến nghị sửa đổi, bổ sung BLTTHS về bảo đảm quyền bào chữa, cũng có ý kiến cho rằng hiện nay, quyền bào chữa bị hạn chế, luật sư bị làm khó là do ý thức của cán bộ, cơ quan tố tụng chứ không chỉ do quy định.

Về vấn đề này, chúng tôi đã trao đổi với TS-LS Phan Trung Hoài - thành viên Tổ biên tập soạn thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTHS.

Hạn chế vì mô hình tố tụng

PV: Thưa ông, báo cáo đánh giá thực trạng và kiến nghị sửa đổi, bổ sung BLTTHS về bảo đảm quyền bào chữa của Liên đoàn Luật sư mới đây có những điểm nhấn quan trọng nào để đảm bảo được quyền bào chữa và hoạt động hành nghề của luật sư?

TS-LS Phan Trung Hoài: Đó là việc kiến nghị xây dựng một chương riêng trong BLTTHS về người bào chữa với 50 điều luật mới. Ngoài các quy định chung về địa vị pháp lý, vị trí, vai trò của người bào chữa là một chủ thể tư pháp độc lập thực hiện chức năng bào chữa như một trong ba chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự, còn có các quy định chi tiết về sự tham gia xuyên suốt của người bào chữa trong tất cả các giai đoạn tố tụng hình sự. Ngoài ra, Liên đoàn Luật sư cũng kiến nghị bổ sung một số nguyên tắc như tranh tụng, suy đoán vô tội, lựa chọn truy tố, khi xét xử không được làm bất lợi cho bị cáo, tự do đánh giá chứng cứ… Mục đích là hướng đến việc mở rộng phạm vi và nâng cao hiệu quả trợ giúp pháp lý của luật sư cho khách hàng, bảo đảm phán quyết của tòa phải xuất phát từ kết quả tranh tụng tại phiên xử.

Một trong những kiến nghị nhằm tháo gỡ khó khăn trong việc bảo đảm quyền bào chữa hiện nay là xây dựng cơ chế và cách thức lựa chọn, chỉ định người bào chữa ở bất cứ giai đoạn tố tụng nào, tạo thuận lợi cho việc gặp mặt, trao đổi, giúp đỡ thật sự có hiệu quả của người bào chữa cho nghi can và bị án. Song song đó là việc nâng cao quyền hạn, trách nhiệm, nghĩa vụ của người bào chữa trong điều tra, thu thập chứng cứ và các hoạt động tố tụng khác.

PV: Từ trước tới nay, phải chăng pháp luật của chúng ta chưa quy định rõ nên vị thế, vai trò của người bào chữa chưa được coi trọng, thưa ông?

TS-LS Phan Trung Hoài: Không phải như vậy. Thật ra BLTTHS hiện hành có nhiều quy định tiến bộ, chỉ cần thực thi nghiêm túc cũng đã có thể giúp đỡ hiệu quả cho những người bị tình nghi phạm tội. Tuy nhiên, do mô hình tố tụng hình sự nước ta nghiêng về thẩm vấn nên vị thế, vai trò của người bào chữa chưa thật sự được coi trọng, có những rào cản rất lớn về thủ tục làm hạn chế quyền bào chữa và quyền hành nghề của luật sư.

Luật sư thường tiếp xúc với bị cáo tại phiên tòa chứ ít khi được dễ dàng tiếp xúc trong giai đoạn điều tra. Ảnh: HTD

Chẳng hạn, trên thế giới có lẽ duy nhất ở Việt Nam còn tồn tại thủ tục xét và cấp giấy chứng nhận người bào chữa. Ngay ở Trung Quốc, BLTTHS mới được sửa đổi, bổ sung tháng 3-2012 cũng đã bãi bỏ thủ tục gây phiền hà này, đồng thời tạo điều kiện cho luật sư gặp mặt riêng nghi can trong trại tạm giam mà không bị giám sát hoặc nghe lén...

Phải thay đổi ý thức của cán bộ tố tụng

PV: Thưa ông, nhiều luật sư cho rằng một nguyên nhân lớn gây ra những cản ngại, khó khăn đối với hoạt động bào chữa của luật sư trong tố tụng là do yếu tố nhận thức của cán bộ, cơ quan tố tụng. Ông nghĩ sao?

TS-LS Phan Trung Hoài: Đúng là thực tế đã chỉ ra phần lớn những cản ngại, vướng mắc xuất phát chủ yếu từ nhận thức chủ quan của một bộ phận người tiến hành tố tụng, không coi trọng vai trò của luật sư. Báo Pháp Luật TP.HCM thời gian gần đây đã nêu đích danh nhiều trường hợp cụ thể như vậy.

Một thực tế rất đáng ngạc nhiên là đến nay vẫn có một số cơ quan điều tra các cấp và điều tra viên không biết đến chứ nói gì đến thực thi Thông tư số 70 ngày 10-10-2011 của bộ trưởng Bộ Công an (hướng dẫn các quy định BLTTHS về bảo đảm quyền bào chữa trong giai đoạn điều tra). Ngay bản thân tôi cũng có vụ án, đến nay đã hai tháng 10 ngày chưa được cấp giấy chứng nhận người bào chữa. Tôi đã lặn lội liên hệ khắp nơi, làm nhiều văn bản kiến nghị cũng không được hồi âm và không biết thân chủ của mình đang bị tạm giam ở đâu!

PV: Liên đoàn Luật sư có đề xuất gì để hạn chế, khắc phục được thực trạng này, thưa ông?

TS-LS Phan Trung Hoài: BLTTHS và Thông tư liên tịch số 01 ngày 27-8-2012 của VKSND Tối cao - Bộ Công an - TAND Tối cao (hướng dẫn thi hành các quy định của BLTTHS về trả hồ sơ để điều tra bổ sung) quy định chỉ coi là vi phạm tố tụng nghiêm trọng khi cơ quan tố tụng không yêu cầu cử người bào chữa cho bị can, bị cáo thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 57 BLTTHS mà không mở rộng đến việc bảo đảm quyền bào chữa nói chung. Mặt khác, một số trường hợp gây khó khăn hoặc cản trở nghi can thực hiện quyền nhờ người bào chữa, cũng như quyền hành nghề của luật sư thường không có biện pháp nào để xử lý.

Trong bản kiến nghị lần này, Liên đoàn Luật sư đã đưa vào nhiều dự thảo điều luật về trách nhiệm đảm bảo quyền bào chữa và quyền hành nghề của luật sư trong các giai đoạn tố tụng. Bên cạnh đó là quy định bắt buộc các cơ quan tố tụng hỗ trợ bằng các quyết định mang tính pháp lý nhằm giúp người bào chữa tiến hành điều tra, thu thập chứng cứ, triệu tập nhân chứng… Về lâu dài, ngoài việc cần quy định vi phạm quyền bào chữa là vi phạm tố tụng nghiêm trọng, pháp luật cũng cần dự liệu các hành vi vi phạm thuộc lĩnh vực này để đưa ra các mức độ chế tài về trách nhiệm kỷ luật, hành chính hay hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Xin cảm ơn ông!

Thêm một luật sư khiếu nại bị làm khó

Mới đây, luật sư Lê Quang Y (Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai) đã có văn bản khiếu nại gửi Liên đoàn Luật sư Việt Nam và nhiều cơ quan bảo vệ pháp luật phản ảnh về việc bị Cơ quan CSĐT Công an TP Mỹ Tho (Tiền Giang) gây khó khăn trong quá trình tham gia tố tụng.

Theo luật sư Lê Quang Y, tháng 2-2012, ông được người nhà của Huỳnh Thị Kim Ngân (bị Công an TP Mỹ Tho khởi tố, bắt tạm giam về tội trộm cắp tài sản) mời bào chữa. Sau đó, ông đã hai lần xin cấp giấy chứng nhận người bào chữa nhưng cơ quan điều tra “đưa ra lý do không đúng sự thật” để từ chối. Chỉ sau khi hồ sơ vụ án chuyển sang VKS TP Mỹ Tho thì ông mới được VKS cấp giấy chứng nhận người bào chữa.

Đến lúc này, cơ quan điều tra lại kiếm đủ cớ để không cho ông gặp mặt bị can. Đến nay, đã hơn 10 tháng kể từ ngày khởi tố vụ án và gần sáu tháng kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận người bào chữa, luật sư Y vẫn chưa thể gặp thân chủ.

Hồng Tú

Theo TIẾN HIỂU

Tin khác:

- Luật sư Nguyễn Phú Thắng - thành viên Ban quan hệ quốc tế, tham gia chuyến công tác châu Âu cùng Liên đoàn Luật sư Việt Nam

- Ban Chủ nhiệm Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội chúc mừng các Cơ quan báo chí nhân ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6.

- Giải Tennis hữu nghị khối nội chính thành phố Hà Nội thành công tốt đẹp

- Luật sư Hà Nội vô địch “Giải Tennis hữu nghị Luật sư Việt Nam - Chào xuân 2023”

- Diễn đàn kinh tế: Giải pháp nào ngăn chặn hành vi buôn lậu, hàng giả, hàng nhái và gian lận thương mại?

- Một số giải pháp để Nghị định 71 đi vào cuộc sống

- Pra ha: Diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam tại Châu Âu

- Tấm giấy, ông thầy và bản án tử hình

- Kết nghĩa hai đoàn Luật sư