Nếu bị con dâu đẩy ra đường, mẹ phải làm thế nào?

Năm 2010, anh trai tôi mất để lại di chúc cho vợ ngôi nhà do mẹ tôi tặng anh từ năm 2006. Nay chị dâu tôi muốn mở thừa kế và không muốn sống cùng mẹ tôi.
Hiện mẹ không còn nơi nào khác để ở, bản thân tôi không thể lo được cho bà nơi ở mới. Tôi muốn hỏi chị dâu tôi có quyền làm như vậy không? Nếu bị đẩy ra đường, mẹ tôi phải làm thế nào?

Đinh Thị Tuyết Nga (Bắc Từ Liêm, Hà Nội)

Trả lời

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm định đoạt tài sản của mình cho người khác. Di chúc hợp pháp sẽ có hiệu lực kể từ thời điểm người để lại di sản thừa kế qua đời. Giả sử di chúc là hợp pháp, năm 2006 bà đã làm thủ tục tặng cho quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất cho anh trai bạn. Anh trai có đầy đủ quyền năng để định đoạt khối tài sản này. Và như vậy, về nguyên tắc chị dâu của bạn hoàn toàn có quyền khai nhận toàn bộ di sản do chồng chị định đoạt cho chị được hưởng thông qua di chúc.

Tuy nhiên, thực tế hoạt động nghề nghiệp, chúng tôi thấy có khá nhiều trường hợp việc mở thừa kế và chia di sản thừa kế theo di chúc làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của những người còn sống, chủ yếu là những người không được hưởng di sản thừa kế. Vì vậy, để khắc phục “yếu tố vi phạm đạo đức của di chúc” đồng thời ngăn chặn người được hưởng di sản thừa kế trốn tránh nghĩa vụ đối với những người mà người để lại di chúc phải có nghĩa vụ chăm sóc, cấp dưỡng, pháp luật có quy định về những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc, cụ thể như sau:

Những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là những người có quyền hưởng di sản thừa kế ngay cả trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật. Điều 669 Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc:

“Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật, nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó, trừ khi họ là những người từ chối nhận di sản theo quy định tại Điều 642 hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định tại Khoản 1, Điều 643 của Bộ luật này:

1. Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;…”.

Như vậy, phần di sản mà mẹ bạn được nhận sẽ bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật. Trường hợp chị dâu của bạn (người được hưởng thừa kế theo di chúc) không thực hiện việc chia cho mẹ của bạn phần di sản mà bà được hưởng thì quyền khởi kiện của mẹ bạn ra tòa án được pháp luật xác lập và bảo vệ.

Luật sư Nguyễn Phú Thắng